По националност набројавме повеќе албански села, околу 20, потоа 14 српски и 3 бугарски. Ратае се покажа српско село, барем така се нарекуваа себсеси оние селани со кои разговаравме...
Лешак, или Лешок се состои од село, расположено во низината на предгорјето на Шар Планина и манастирот, кој е изграден на една врста од селото на стрмно место од планината. Селото сега е познато со овошје и зеленчук, а порано ни раскажуваа жителите, тука се наоѓал град под име “Леген”, во кој имало 77 цркви од кои денес постојат, според нивните зборови, остатоци од четири: Св. Анастасија и Св. Никола во самото село, Св. Петка на запад од него и Св. Илија, откриени 1884 г. На местото од црквата Св. Илија со ископувања е откриена икона на Св. Илија, еден послужавник и други предмети.”
Вековниот манастир Св. Атанасиј - ЛешокРитих пак кога ги опишува црковните книги ќе каже дека мирисале на старина, од времето на 30 – тите и 50 – тите год. на XIX век. Особено руското срце им зачукало кога ги виделе Петерсбуршките синодални изданија. Ритих и придружбата во црквата доаѓаат во 7 ч. навечер спроти празникот Св. Петар и Павле и затекнале служба. Службата ја опишува вака:
“Еден од седумтте монаси стоеше среде црква и на светлото од восочната свеќа, со чувство на страст, го читаше Апостолот. Дојдени од селото речиси немаше. Селаните – МАКЕДОНЦИ во таа смисла се верни на навиките на руските православни верници што ретко одат на вечерна служба, но сметаат за своја природна обврска да отстојат наутро“.
Приметно е што Ритих го користи поимот – Македонци, за разлика од предходното. Интересен е и еден натпис од 26 Декември 1882 г. од надгробен епитаф на игуменот Сивестер, чии коски пред неколку години се преместени во соседната костурница, а во неговиот гроб донесено тело на друг монах.
Ритих за чувањето на манастирот и монапката братија опишува дека било во рацете на Арнаутите, за ова вели:
Планините околу Лешочко (Тетовско) биле полни со арнаутски банди кои напаѓале секого
|
“Колку и да е чудно, но тоа е така: манастирот се наоѓа на откуп кај Арнаутите и на еден од нив му е дадено да ја чува (братијата ,н.з) за извесно надополнување, сета братија и нивната сопственост. Таквата состојба на работите никого не чуди во Македонија. Овде се е на откуп кај Арнаутите, кои од една страна напаѓаат, а од друга – за пари сами ги штитат христијаните од своите сонародници. Поради тоа, не само православните села, цркви и стада имаат свои Арнаути патрони, туку дури и конзулите на странските држави без нив не остануваат и ги најмуваат од своите гавази. И треба да им се признае на Арнаутите – наемници: тие спрема своите домаќини се однесуваат чесно. Ги чуваат нивните интереси и при потреба, го даваат својот живот, заштитувајќи ги христијаните од своите истоплеменици“.