На преминот од XI кон XII век точно се разграничувало као два засебни света поимот за граница на Христијанството од растечкиот ислам.

Македонија е далеку пред сите по бројот на ранохристијанските локалитети, пред сите Балкански држави а камо ли во Европски рамки.

Воените лукавства (eng, ruse, strategem, franc. strategeme, deception, ruse de guerre, ital. Stratagemma, germ. Kriegslist) се збир од активности со кои непријателот се доведува во заблуда за да постапува како што му одговара на противникот.

Уште од XIII/XIV век далеку пред да се појави прославениот Дракула во Романија, според записите и Хрониките во Македонија се спомнуваат вампири и борбата против нив.

Пострадале за Христа Господа во времето на Јулијан богоотстапникот, а во местото Мероса Фригиска.